Płomienie, które mogą pojawić się w kabinie samochodu podczas wypadku lub zapłonu benzyny przy nieszczelnej instalacji to najbardziej niebezpieczny czynnik stanowiący codzienność sportów motorowych. Nie bez powodu wiele elementów wyposażenia bezpieczeństwa zawodnika (niepalna odzież) czy pojazdu ma na celu uchronić nas przed skutkami tego zjawiska. Mnożą się przykłady kiedy dobrej jakości wyposażenie i właściwa reakcja urządzeń daje zawodnikom czas na opuszczenie kabiny zanim ogień zajmie cały pojazd. Gaśnice ręczne oraz systemy gaśnicze to kolejne akcesoria, które w razie potrzeby ochronią życie kierowcy podczas wyścigu. Regulacje dotyczące stosowania obu urządzeń znajdziemy w często przez nas przywoływanym załączniku J do Międzynarodowego Kodeksu Sportowego FIA, w artykule 253.
Gaśnica ręczna
Na początek musimy sprecyzować czym różni się gaśnica od systemu gaśniczego. Gaśnica ręczna, jak sama nazwa wskazuje, nie odbiega w zastosowaniu od tych, które są obowiązkowym elementem wyposażenia w samochodach poruszających się po drogach publicznych. Gaśnica ma służyć szybkiemu ugaszeniu małego pożaru, w momencie kiedy załoga jest w stanie sprawnie opuścić pojazd i we własnym zakresie powstrzymać rozprzestrzenianie się ognia. Każdy pojazd zbudowany zgodnie z wytycznymi FIA musi być wyposażony w jedną lub dwie gaśnice umieszczone w dobrze dostępnym miejscu i zamocowane tak, by wytrzymać przeciążenia o wartości 25g. W przeciwieństwie do pojazdów cywilnych gaśnice używane w motorsporcie muszą spełniać szereg wymogów jak: odpowiedni środek gaśniczy zatwierdzony przez FIA, pojemność zgodną z cytowanym załącznikiem, właściwe ciśnienie widoczne na wbudowanym manometrze. Gaśnice muszą również mieć aktualną datę homologacji, która wynosi 2 lata od momentu produkcji lub legalizacji i może być przedłużana cyklicznie o kolejne 2 lata.
System gaśniczy
System gaśniczy różni się od tradycyjnej gaśnicy ręcznej tym, że zamontowany jest on na stałe w samochodzie. Różnice na tym się nie kończą, ponieważ zestaw systemu gaśniczego poza samą butlą zawiera szereg akcesoriów jak: kilka metrów aluminiowych rurek do rozprowadzenia środka do kabiny i komory silnika, złączki do połączenia tych przewodów, dysze rozpryskujące, naklejki informacyjne oraz w zależności od tego czy system uwalniany jest mechanicznie czy elektrycznie – odpowiednio linki z rączkami lub elektryczne włączniki. O ile gaśnicą jesteśmy w stanie ugasić elementy zewnętrzne (np. palącą się oponę), o tyle systemy gaśnicze działają tylko wewnątrz samochodu (w komorze silnika oraz w kabinie). Systemy są urządzeniami działającymi zero-jedynkowo – aktywacja systemu, powoduje natychmiastowe opróżnienie całej zawartości butli poprzez kilka dysz znajdujących się w samochodzie. Czynnik gaśniczy rozprowadzany jest od butli systemem aluminiowych przewodów i rozpylany jest za pomocą dysz rozmieszczonych równomiernie w kabinie (2 dysze skierowane na zawodników) oraz komorze silnika (4 kolejne dysze). Podczas gdy gaśnica w razie małego pożaru może ugasić zarzewie, to system gaśniczy w wielu wypadkach nie musi w ogóle służyć ugaszeniu pożaru. Przy zawartości około 4 litrów środka gaśniczego (zależenie od rodzaju środka i regulaminu danych zawodów) byłoby to mało prawdopodobne, szczególnie w razie większego pożaru wywołanego zapłonem paliwa. System gaśniczy ma przede wszystkim dać załodze czas na bezpieczne opuszczenie pojazdu.
Homologacje
Są dwie normy dotyczące gaśnic i systemów gaśniczych – „FIA 2000” oraz zalecany dla każdej serii, a wymagany od wyższych serii (WRC, samochody grupy R1 i R2 i inne opisane w zał. J) FIA 8865-2015. Pierwszą normę umieściliśmy w cudzysłowie, ponieważ to zwyczajowa nazwa, norma nie posiada konkretnego numeru homologacji, a gaśnie są jedynie zgodne ze Standardem FIA dla „przewodowych Przeciwpożarowych Systemów Gaśniczych montowanych w Samochodach Wyczynowych” (wydanym w 1999 roku). Lista systemów zatwierdzonych zgodnie z FIA 2000 znajdziemy w liście technicznej numer 16. Różnica między obiema normami to przede wszystkim budowa butli systemów. W wypadku starszej normy, jest jedna butla, która obsługuje równomiernie każdą z dysz systemu. Butle zgodne z FIA 8865-2015 podzielone są na dwie sekcje – jedną z środkiem gaśniczym doprowadzonym do kabiny, drugą do komory silnika. Ciekawostką w nowszych systemach jest to, że występują 2 rozmiary butli w zależności od kubatury kabiny. Na chwilę obecną poza kilkoma wyższymi seriami i kategoriami pojazdów posiadanie systemu zgodnego z normą 8865-2015 jest jedynie zalecane, ale z biegiem lat z pewnością zasięg będzie rozszerzany. Problemem niestety w tym wypadku jest cena, ponieważ o ile systemy FIA 2000 kupimy za niewiele ponad 1200 złotych, o tyle te bardziej zaawansowane to wydatek rzędu 10 tysięcy złotych. Z pewnością jednak, kiedy dojdzie do popularyzacji dwubutlowych systemów i będą one wymagane w większej ilości zawodów, produkcja będzie lepiej zoptymalizowana, a ceny niższe.
Środek gaśniczy
Środek gaśniczy to substancja znajdująca się w butli (systemu lub gaśnicy). Od jej skuteczności zależy czy z auta wyjdziemy bez szwanku. Załącznik J wymienia następujące dozwolone środki gaśnicze – AFFF, 4F Universal, FX G-TEC, Viro 3, proszek lub inne środki gaśnicze homologowane przez FIA. Najtańsze gaśnice ręczne korzystają z proszku, natomiast wyższe modele gaśnic oraz wszystkie systemy gaśnicze bez wyjątku, z jednego z wyżej wymienionych środków. Środki gaśnicze działają na zasadzie pokrycia powierzchni płynnym filmem (AFFF), który w krótkim czasie odcina dopływ tlenu niezbędnego w procesie spalania, przez co zdusza płomienie. Co ciekawe w topowych systemach gaśniczych zgodnych z homologacją FIA 8865-2015, producenci stosują inny rodzaj środka gaśniczego rozpylanego w komorze silnika i inny w kabinie.
System elektryczny czy mechaniczny?
Wyróżniamy dwa typy systemów gaśniczych – elektryczny i mechaniczny. Ogólna zasada działania i cel w obu wypadkach jest ten sam, różnice występują w sposobie aktywacji urządzenia, czyli rozpoczęcia rozpylania środka gaśniczego. Systemy mechaniczne odpalamy przez pociągnięcie rączki, którą zakończona jest stalowa linka, modele elektryczne posiadają natomiast specjalny panel sterujący, a ich aktywacja polega na przyciśnięciu przycisku na nim. W obu wypadkach system gaśniczy może być odpalony wewnątrz pojazdu przez załogę, ale również przez osobę trzecią spieszącą z pomocą – od zewnątrz. Dlatego linki czy przyciski aktywujące wyprowadzone są również na błotnik pojazdu.
Rodzaj systemu gaśniczego możemy wybrać jedynie wśród modeli zgodnych z homologacją FIA 2000, ponieważ nowoczesne systemy dwukomorowe, które opisaliśmy wcześniej, uwalniane są jednie elektrycznie. Co do zasady systemy elektryczne są droższe niż prostsze odpowiedniki z linkami aktywującymi, są natomiast prostsze w użytkowaniu i mniej zawodne, ponieważ nie ma możliwości zacięcia linki. W wypadku systemów elektrycznych jest jednak mała pułapka. Należy pamiętać o dezaktywowaniu panelu sterującego w momencie serwisowania pojazdu lub podczas pokazów z widownią, ponieważ niezwykle częstym wypadkiem jest aktywowanie systemu przez przypadkowe naciśnięcie przez mechanika czy nawet kibica, który przymierza się do kierownicy.
Butla aluminiowa czy stalowa?
To już detal rzutujący jedynie na wagę urządzenia oraz cenę. Gaśnice czy butle systemów wykonane z aluminium są oczywiście lżejsze niż ich stalowe odpowiedniki, więc jeżeli walczymy z wagą pojazdu to każdy dodatkowy kilogram może mieć znaczenie. W wypadku gaśnic ręcznych zaoszczędzimy około 1 kilogram, przy systemach gaśniczych, w zależności od ich pojemności, nawet 2 kilogramy. Wraz ze zbiciem wagi idzie wyższy koszt urządzeń z aluminiowymi butlami.
Legalizacja
Każda gaśnica oraz butla systemu gaśniczego posiada naklejkę homologacyjną z data ważności (miesiąc i rok) oraz manometr wskazujący ciśnienie środka gaśniczego. Jeżeli data ważności wygasła lub ciśnienie spadło poniżej zadanej wartości (lub butla jest pusta, ponieważ wystrzeliła), należy albo wymienić butlę na nową albo przedłużyć homologację. Legalizacji nie możemy wykonać samodzielnie „u strażaka”. Musimy odesłać ją do certyfikowanej firmy, ale z powodu małej ilości takich punków, zwykle należy usługę wykonać bezpośrednio u producenta. W wypadku samej legalizacji sprawnej butli koszt usługi powinna zamknąć się w kwocie 400-500 zł plus koszt wysyłki (co stanowi około połowę wartości nowej butli), ale jeżeli butlę należy napełnić, albo wymienić uszkodzone lub zużyte elementy, cena wzrasta. Niestety nie jesteśmy w stanie wstępnie oszacować całościowego kosztu usługi, dlatego ostateczna wycena możliwa jest dopiero po oględzinach u producenta.